18 Nisan 2008 Cuma

RTÜK'ÜN TÜRKÇE ARAŞTIRMASI, 6. BÖLÜM

6. VURGU VE DURAKLAMA YANLIŞLARI

6. 1. Vurgu yanlışları

Türkçede kelime vurgusu genellikle son hecede bulunur. Ancak bazı ekler vurguyu kendilerinden önceki heceye atarlar. Bazı kelimelerin de vurgusu başta olur. Yanlış hece üzerindeki vurgu dilin ahengini bozar ve kulağı tırmalar. Bazen de anlam kaymasına yol açar. Söz gelişi ilk hecesi vurgulu söylenen Kurtuluş Ankara’daki bir semti anlatır; son hecesi vurgulu olan kurtuluş ise “kurtulma” demektir. Anlam kaymasına yol açmasa da yanlış vurgu hoş görülemez. Çünkü vurgu dilin ayırt edici özelliklerinden biridir. Bunun en açık delili, yabancı aksanının ilk önce yanlış vurgudan anlaşılmasıdır.

Aşağıdaki örneklerde yanlış vurgulanmış hecelerin altına çizgi konulmuştur.

“Devlet Bahçeli”. FLASH, Gün Ortası Haber, 13.07.1999, 13.00.
doğrusu: Bahçeli

“Başkent Ankara’da kitlesel eylemler yapılacak.”. FLASH, Gün Ortası Haber, 13.07.1999, 13.00.
doğrusu: kitlesel

“Yaşamlar alt üst olur.”. FLASH, Gerçek Kesit, 13.07.1999, 10.15.
doğrusu: alt üst

“60. gününe giren eylemler...”. FLASH, Gün Ortası Haber, 13.07.1999, 13.00.
doğrusu: eylemler

“...ortalığı karıştırdı.”. Kanal 7, Haber, 13.05.1999, 18.30.
doğrusu: ortalığı

“...eyleme sivil toplum kuruluşları destek verdi.”. Kanal 7, Haber, 15.05.1999, 18.30.
doğrusu: eyleme

“...yanlış anlamadan kaynaklandığını bildirdi.”. FLASH, Ana Haber, 01.07.1999, 19.30.
doğrusu: anlamadan

“Vural Savaş’ın”. TGRT, Haber, 07.05.1999, 12.03.
doğrusu: Savaş’ın

“Sina Yarımadası”. ctv, Belgesel, 11.06.1999, 20.44.
doğrusu: Sina

“Türkiye ile Yunanistan arasındaki gerginlik...”. TGRT, Haber, 15.05.1999, 05.56.
doğrusu: Yunanistan

“Mesut Yılmaz başkanlığında toplanan ANAP...”. NTV, Haber, 15.07.1999, 10.06.
doğrusu: Mesut Yılmaz

“İmralı Adasına gittiler.”. TGRT, Haber, 13.05.1999, 16.04.
doğrusu: İmralı

“Horlamadan kurtulabilirsiniz.”. TGRT, Sağlık, 15.05.1999, 02.43.
doğrusu: Horlamadan

“Bakan Okuyan emeklilik konusunda...”. NTV, Haber, 11.07.1999, 15.27.
doğrusu: Bakan Okuyan

“Bunlardan ilki...”
doğrusu: ilki

“Gülümseyen bir yüzle... gülümseyen suratlarla karşınızdayız.”.
doğrusu: suratlarla

“Katolik ve Protestanlar arasında gerilim tırmanıyor”. Kanal 6, Haber, 04. 07. 1999, 13.04.
doğrusu: gerilim

“Bizden ayrılmayın. Asgari ücret nasıl hesaplanıyor göreceksiniz”. Kanal 6, Sabah’a Merhaba ve Metin Uca, 01. 07. 1999, 07.02.
doğrusu: Asgarî

“50 sayfalık yeni bir dilekçe verdi.”. NTV, Haber, 02.06.1999, 09.31.
doğrusu: dilekçe

“Sorular çalındığı için üniversite sınavı pazar günü yapılıyor.”. NTV, Güne Başlarken, 03.06.1999, 07.41.
doğrusu: üniversite

“Sırp birliklerinin çekilmesinin garanti altına alınması gerektiğini belirtti.”. NTV, Haber, 23.00, 06.06.1999, 23.03.
doğrusu: garanti

* * *

-da / -de ekiyle “dahi” anlamındaki da / de edatı yazıda sık sık birbirine karıştırıldığı gibi konuşma sırasında da zaman zaman karıştırılmaktadır. Bu ek ve edatın konuşma sırasında karıştırıldığı vurgudan anlaşılır. Bitişik yazılan -da / -de eki vurguyu üzerinde taşır; ayrı yazılan da / de edatı ise vurgusuzdur, vurgu kendinden önceki hecede bulunur. Söz gelişi “Meydanda çok insan toplanmış.” dersek vurgu -da eki üzerinde olur. “Meydan da kalabalık, caddeler de.” dediğimiz zaman ise da ve de edatları vurgusuzdur; vurgu kendilerinden önceki hecededir. Sunucu ve spikerlerin bu konudaki yanlışları daha çok önlerindeki metinden kaynaklanmaktadır.

Aşağıdaki örneklerde büyük bir ihtimalle da / de edatı ayrı yazılmadığı için vurgulu söylenmiştir.

“10. kurultay da herhangi bir gerginliğe sahne olmadı.”. Kanal A, Günebakan, 27.06.1999, 09.00.
doğrusu: kurultay da

“Cezalandırılması için o da Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına başvurdu.”. Kanal 7, Kanal 7’de Sabah, 13.05.1999, 07.00.
doğrusu: o da

“Babalar da çiçek sever.”. Kanal A, Günebakan, 20.06.1999, 09.05.
doğrusu: Babalar da

“...operasyonlar da aralıksız sürdürülüyor.”. HBB, Haber, 06.06.1999, 01.03.
doğrusu: operasyonlar da

“Dünkü saldırılarda... bir köprü de hedef alındı.”. TGRT, Haber 12.00, 09.05.1999, 12.10.
doğrusu: köprü de

Abdullah Öcalan’dan kurtulmaya çalışan İtalya da ülkenin güneyinde yaşanan yeni bir mafya hesaplaşmasıyla sarsıldı sayın dinleyiciler.”. Hilâl Radyo, Haber, 06.01.1999.
doğrusu: İtalya da

* * *

Şu örneklerde ise -da / -de eki bitişik yazılmadığı için vurgusuz söylenmiştir.

“Sarı Lâcivertlilerde Kocaeli maçı hazırlığı sürüyor.”. Kanal 7, Haber, 12.05.1999, 18.30.
doğrusu: Lâcivertlilerde

“Yılmaz’ın kararından sonra Çiller’de Yüce Divan telâşı başladı.”. Kanal 7, Kanal 7’de Sabah, 11.05.1999, 07.00.
doğrusu: Çiller’de

“Cumhurbaşkanı Demirel’e yöneltilen sorularda yine türban krizi, yine Merve Kavakçı vardı.”. OLAY, Yeni Gün, 06.05.1999, 07.45.
doğrusu: sorularda

6. 2. Duraklama yanlışları

Cümle sonundaki nokta, yalnız yargının bittiğini değil, konuşmada duraklama yapılması gerektiğini de belirtir. Noktalı virgül ve virgül ise daha kısa duraklamaları ifade eder. Bu bakımdan metin okunurken noktalama işaretleri önem kazanır. Yanlış yere konan bir nokta veya virgül gereksiz duraklamalara yol açabileceği gibi, işaretsizlik de gerekli olan duraklamaların yapılmamasına yol açar. Dolayısıyla spiker ve sunucular için hazırlanan metinlerin noktalama işaretlerinin yerli yerinde olması şarttır. Hatta normal bir yazıda koymaya gerek görmediğimiz virgülleri de duraklama yerlerine koymakta fayda vardır. Tabiî ki duraklama yanlışları sadece metinlerin yanlış noktalanmasından kaynaklanmıyor. Spikerin metni daha önceden okumamış olması veya nefesini iyi ayarlayamaması da duraklama yanlışlarına yol açar. Cümlede yan yana bulunan sıfatla isim, tamlayanla tamlanan, zarfla fiil, unvanla isim ve ikilemeler arasında duraklamak hatalıdır.

Aşağıdaki örneklerde yanlış duraklama yapılan yerlere eğik çizgi konulmuştur.

“Artık yalnız / yaşamaya alışık yaşlılar...”. Kanal A, Günebakan, 21.06.1999, 08.00.
doğrusu: yalnız yaşamaya

“Bakan / Koray Aydın’la görüştü.”. Kanal A, Günebakan, 29.06.1999, 08.00.
doğrusu: Bakan Koray Aydın

Bakan’dan sonra duraklama olursa cümleden başka bir bakanın, Koray Aydın’la görüştüğü anlamı çıkar.

“Eroinin hava yoluyla Londra’ya gönderilmek üzere / olduğu anlaşıldı.”. FLASH, Haber, 14.07.1999, 19.30.
doğrusu: üzere olduğu

“Bunun yolunun toprağı / ekip biçmekle olduğunu gördünüz.”. FLASH, Şeker Cadı, 12.07.1999.
doğrusu: Bunun yolunun / toprağı ekip biçmekle

“Protestolarını bu haftaya da / taşıdılar.”. FLASH, Gün İçi Haber, 12.07.1999, 15.00.
doğrusu: haftaya da taşıdılar

“Rüzgâr / gülleri, rüzgârın yönünü belirleyen aletlerdir.”. FLASH, Şeker Cadı, 13.07.1999, 09.40.
doğrusu: Rüzgâr gülleri

“İşçi ve memur sendikaları, dün sürekli / eylem kararı alırken tasarı bugün TBMM’ye sunuldu.”. FLASH, Haber, 13.07.1999, 19.30.
doğrusu: sürekli eylem kararı

Burada sürekli, eylem’in sıfatıdır. Sürekli’den sonra duraklama olursa sürekli olarak karar alındığı anlaşılır.

“Ekonomide çok önemli birkaç / tane gelişmenin sinyallerini verdi.”. FLASH, Eko Bugün, 14.07.1999, 19.00.
doğrusu: birkaç gelişmenin

“Bursalılara unutulmaz bir / gece yaşattı.”. FLASH, Haber, 08.07.1999, 19.30.
doğrusu: bir gece

“Yerel bir yarışma / olan köpeklerin frizbi yarışması...”. Kanal 7, Kanal 7’de Sabah, 03.05.1999, 08.00.
doğrusu: yarışma olan

“Açtığı kapı kadar eski / duran bu adama...”. Kanal 7, Hayatın İçinden, 05.05.1999, 12.00.
doğrusu: eski duran

“...zengin / çeşitliliğinden ürküyor.”. Kanal 7, Yorum, 13.05.1999, 22.00.
doğrusu: zengin çeşitliliğinden

“...yirmi üç / kişi hayatını kaybetti.”. Kanal 7, Kanal 7’de Sabah, 11.05.1999, 07.00.
doğrusu: yirmi üç kişi

“Bu arada polis sanatçı / Selçuk Ural’a suikast hazırlığı yapan...”. Kanal 7, Haber, 11.05.1999, 18.30.
doğrusu: polis / sanatçı Selçuk Ural’a

“Yılmaz Ecevit / iade edebilir, diyor.”. Kanal 7, Kanal 7’de Sabah, 13.05.1999, 07.00.
doğrusu: Yılmaz / Ecevit iade edebilir, diyor.

“...ikinci tura / geçildi.”. Kanal 7, Kanal 7’de Sabah, 13.05.1999, 07.00.
doğrusu: tura geçildi

“...pazartesi / günü başlıyor.”. Kanal 7, Kanal 7’de Sabah, 15.05.1999, 07.30.
doğrusu: Pazartesi günü

“...maddesi / gereğince yargılanacağı belirtildi.”. Kanal 7, Haber, 12.05.1999, 18.30.
doğrusu: maddesi gereğince

“...maddî / hasar meydana geldi.”. Kanal 7, Haber, 12.05.1999, 18.30.
doğrusu: maddî hasar

“Yıl sonuna kadar / gerçekleştirecekleri hedeflerini anlattı.”. Ey, Haber, 31.05.1999, 15.07.
doğrusu: kadar gerçekleştirecekleri

“İtalyan başbakanı / Dalema, Apo’ya siyasî sığınma hakkı verilmesi için...”. SHOW, Haber,09.07.1999, 03.30.
doğrusu: başbakanı Dalema

“Sırp askerlerinin kırk altı sivil Kosovalıyı katletmesinin ardından yeniden karışan Kosova / krizi iyice çıkmaza girdi.”. Hilâl Radyo, Haber, 21.01.1999.
doğrusu : Kosova krizi

“Kosovalı çocuklar çok / zor günler geçiriyor.”. OLAY, Çocuk Saati, 12.05.1999, 18.28.
doğrusu: Kosovalı çocuklar / çok zor günler

“Korkulan gerçek / oldu.”. FLASH, Haber, 03.10.1999, 19.35.
doğrusu: Korkulan / gerçek oldu.

“O benimdir, o benim / milletimindir ancak.”. Kanal A, Açılış, 03.05.1999, 06.59.
doğrusu: o benim milletimindir

“Âbide-i / Hürriyet meydanı...”. TGRT, Haber, 01.05.1999, 16.00.
doğrusu: Âbide-i Hürriyet

“Türk milletinin ne kadar vakur / bir millet olduğunu...”. ctv, Haber, 08.06.1999, 13.03.
doğrusu: vakur bir millet

“Kurtuluş / ordusu askerleri”. TGRT, Çizgi film, 13.05.1999, 10.04.
doğrusu: kurtuluş ordusu

“Heyet tespit / ettiği sorunları bir rapor hâline getirecek.”. NTV, Haber, 15.10.1999, 22.00.
doğrusu: tespit ettiği.

“Çitici hükümlü sevkinin yapılacağı tarihte yeterli ödeneğin mevcut / olduğunu bildirdi.”. NTV, Haber, 15.10.1999, 16.30.
doğrusu: mevcut olduğunu

“800’ü aşkın gazeteci / ordusuyla...”. HBB, Haber, 09.06.1999, 22.19.
doğrusu: gazeteci ordusuyla

* * *

Aşağıdaki örneklerde ise duraklama yapılması gereken yerlerde durulmamıştır. Duraklama yapılmayan yerler ulama (∪) işaretiyle gösterilmiştir.

“Bahçeli∪grubunda daha sonra milletvekillerine seslendi.”. FLASH, Gün Ortası Haber.
doğrusu: Bahçeli / grubunda

“Rahatlatıcı∪avantajlı durum doğmuş olabilir.”. Kanal 7, Haftasonu Haberleri, 01.05.1999, 21.00.
doğrusu: Rahatlatıcı / avantajlı

“...bir∪on yedi Haziran tarihleri arasında yapılacak.”. Kanal 7, Hayatın İçinden, 12.05.1999, 12.15.
doğrusu: bir / on yedi Haziran

“...devamlı∪babanıza atıfta bulunan...”. Kanal 7, Yüz Yüze, 09.05.1999, 17.40.
doğrusu: devamlı / babanıza

“Kosova∪Arnavutluk sınırında bulunan...”. Kanal 7, Kanal 7’de Sabah, 13.05.1999, 07.00.
doğrusu: Kosova / Arnavutluk

“Evet sayın seyirciler, başkent Ankara∪bayramı kar yağışı altında karşılıyor.”. Hilâl Radyo, Haber, 18.01.1999.
doğrusu: ... başkent / Ankara

“Amerika Birleşik Devletleri∪vatandaşlarının bu tehlikeli maratona katılmamasını istedi.”. SHOW, Haber, 11.07.1999, 20.40.
doğrusu: Amerika Birleşik Devletleri / vatandaşlarının

Hiç yorum yok: