19 Nisan 2008 Cumartesi

TÜRKÇE YAZIM KURALLARI

TÜRKÇE'NİN ÖZELLİKLERİ VE KURALLARI*



Türkçede Ses Özellikleri

Türkçede harfler ikiye ayrılır: Ünlüler ve ünsüzler.

Ünlüler
Türkçenin ünlü harfleri sekiz tanedir ve bunlar a, e, ı, i, o, ö, u, ü'dür. Ünlüler, dilin ağız içindeki konumu, dudakların hareketi ve çenenin durumuyla ilgili olarak üç bölüme ayrılır.

1. Dilin ağız içindeki konumu sonucu, dil önde olursa ince ünlü sesler ve arkada olursa kalın ünlü sesler çıkar.
ince ünlüler: e, i, ö, ü
kalın ünlüler: a, ı, o, u

2 Dudak hareketlerine göre sesler değişir. Dudaklar yuvarlak iken çıkan sesler, yuvarlak ve yaygın iken çıkan sesler de düz olarak adlandırılır.
Düz ünlüler: a, e, ı, i
Yuvarlak ünlüler: o, ö, u, ü

3. Çene açık durumdayken çıkan ünlüler, geniş; çene daha az açık durumdayken çıkan ünlüler de dar ünlülerdir.
Geniş ünlüler: a, e, o, ö
Dar ünlüler: ı, i, u, ü

Ünsüzler
Türk alfabesindeki 29 harften 21 tanesi ünsüzdür. Bunlar b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z'dir. Türkçede ünsüzler, ses tellerine ve ses yoluna göre iki bölüme ayrılır.

1. Ses yolunun daralmasıyla sürekli, açık kalmasıyla da süreksiz ünsüzler doğar.
Sürekli ünsüzler: f, h, ğ, j, l, m, n, r, s, ş, v, y, z
Süreksiz ünsüzler: b, c, ç, d, g, k, p, t

2. Ses tellerinin az titreşmesi ile sert ünsüzler, çok titreşmesi ile yumuşak ünsüzler doğar.
Sert ünsüzler: ç, f, h, k, p, s, ş, t
Yumuşak ünsüzler: b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z


Türkçede Ses Kuralları

Ünlülerde
Türkçede sözcükler içinde yer alan ünlüler, sözcük içinde ve/veya eklerindeki diğer ünlüler ile uyum sağlar.

Büyük Ünlü Uyumu
Sözcüğün ilk hecesinde bulunan ünlü kalın ise sonra gelen hece ya da ekteki ünlü de kalın olur. İnce ise sonrakiler de ince olur. Bu uyuma, büyük ünlü uyumu denir.
Büyük ünlü uyumu, Türkçede önemli bir kural olarak yerleşmiş olmasına rağmen yine de bu kurala uymayan sözcükler vardır.
anne, dahi, elma, hangi, hadi, kardeş, şişman,...
Yine Türkçedeki yabancı kaynaklı sözcükler de bu kurala uymaz.
diplomat, kitap, dünya, meydan, filoloji, telefon, televizyon, insan, fiyat, gazete, kahve,...

Ayrıca, bileşik sözcüklerde de büyük ünlü uyumu aranmaz
Çanakkale, horozibiği, gecekondu, ilkokul, bilgisayar, başkent,...

Türkçede sözcüklerin ardına gelen ekler, son hecedeki sese bağlı olarak büyük ünlü uyumu kuralına uyar.
kömür-cü anne-si gözlük-çü-lük


Küçük Ünlü Uyumu
Sözcüğün ilk hecesinde bulunan ünlünün düz-yuvarlak ve dar-geniş oluşuna göre sonraki hece ve/veya eklerdeki ünlünün uyumuna küçük ünlü uyumu denir.

İlk hecedeki ünlü düz ise sonraki de düz olur.
çiçek gelir sevgi

İlk ünlü yuvarlak ise sonraki de yuvarlak olur.
okul uşak sürü

Geniş-yuvarlak ünlüler, sözcüklerin ilk hecelerinde yer alır. (o, ö)
oyun öğretim özgürlük

Türkçedeki yabancı kaynaklı sözcükler, küçük ünlü uyumuna uymayabilir.
filolog masör projektör

Ünsüzlerde
Ünsüzler, sert-yumuşak olma açısından birbirlerini etkilerler. Bu etkileşimlere ünsüz sertleşmesi ve ünsüz yumuşaması denir.

Ünsüz Sertleşmesi
Türkçede sert ünsüzlerden biriyle biten bir sözcüğe c, d ve g ile başlayan bir ek geldiğinde bu eklerin önsesleri sertleşir ve ç, t, k'ye dönüşür.
Sert ünsüzler: ç, f, h, k, p, s, ş, t
dip-den dipten
Türk-ce Türkçe
simit-ci simitçi

Ünsüz Yumuşaması
p, ç, t ve k ünsüzleri ile biten sözcüklere, ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde, ünsüzler yumuşar ve b, c, d ve ğ'ye dönüşür.
mutfak-a mutfağa
ağaç-ı ağacı
çorap-a çoraba
Bu kural, özel adlarda söylenişte uygulanırken yazıda uygulanmaz.
Mehmet'i
Sevinç'in
Tokat'ı

Sonunda /nk/ bulunan sözcüklere gelen ekler ünlü ile başlıyorsa, /k/ harfi /g/ye dönüşür.
kepenk-i kepengi
ahenk-i ahengi
renk-i rengi

Sözcüğün sonundaki harf /g/ ve gelen ek ünlü ise /g/ harfi /ğ/ye dönüşür.
biyolog-u biyoloğu
monolog-a monoloğa
sosyolog-u sosyoloğu

Ünsüz Yumuşamasının Uymadığı Durumlar
(1) p, ç, t, k ile biten bazı Türkçe sözcükler, ünlü ile başlayan ek aldıklarında değişmezler.
saç saça
karşıt karşıtı
süt süte

(2) Bazı yabancı sözcükler de kurala uymayabilir.
hukuk hukuku
bisiklet bisikleti
millet millete

(3) Eylem çekim ve türetimlerinde git-, et-, tat-, güt-, dit- eylemleri dışında ünsüz yumuşaması görülmez.
git gider
dit didik
et ediyor

Dar Ünlü Düşmesi
Bazı sözcükler ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında son seslemlerinde bulunan dar ünlü (ı, i, u, ü) düşer. Özel adlarda bu kural uygulanmaz.
şehir şehre
ağız ağza
tavır tavrı
akıl aklı

Dar ünlü düşmesi bileşik eylemlerde de görülebilir. Bu durumlarda bitişik yazılırlar.
azim etmek azmetmek
seyir etmek seyretmek

Ünsüzlerin Daraltıcı Etkisi
/y/ ünsüzü, kendisinden önce gelen geniş-düz ünlüyü (a, e) daraltır (ı, i, u, ü). Yarı ünlü olma özelliği taşıyan /y/, iki ünlü arasında bir kaynaştırma ünsüzü olarak kullanılır.
bekle-y-erek bekleyerek bekliyerek


Türk Alfabesi

Türk Alfabesi, M. K. Atatürk'ün Dil Devrimi çerçevesinde gerçekleştiği en önemli adımlardan biridir. 01.11.1928 tarihli ve 1353 sayılı yasayla yürürlüğe giren Türk Alfabesi, 29 harften oluşmaktadır. Bu harfler, sırasıyla şöyledir:

Küçük Büyük Okunuşu
A A a
b B be
c C ce
ç Ç çe
d D de
e E e
f F fe
g G ge
ğ Ğ yumuşak ge
h H he
ı I ı
i İ i
j J je
k K ke
l L le
m M me
n N ne
o O o
ö Ö ö
p P pe
r R re
s S se
ş Ş şe
t T te
u U u
ü Ü ü
v V ve
y Y ye
z Z ze


Ek ve Bağların Yazımı

"ile" Sözcüğünün Yazımı
"ile" bağlaç da olsa ilgeç de olsa bitişik yazılabilir.

1. "ile" sözcüğü, ünsüzle biten sözcüklere ek olarak getirildiğinde başındaki /i/ ünlüsünü yitirir. /e/ ünlüsü büyük ünlü uyumuna uyar.
babam+ile babamla
taş+ile taşla

2. Ünlüyle biten sözcüklere ek olarak getirildiği zaman iki ünlünün yan yana gelmesi sonucu başındaki /i/ ünlüsü /y/ye dönüşür, /e/ ünlüsü büyük ünlü uyumuna uyar.
baba+ile babayla
kapı+ile kapıyla

3. Sonunda üçüncü işi iyelik eki bulunan sözcüklere ek olarak getirildiği zaman başındaki /i/ ünlüsü /y/ye dönüşür, /e/ ünlüsü büyük ünlü uyumuna uyar.
arabası+ile arabasıyla
gücü+ile gücüyle

"idi, ise, imiş, iken"in Yazımı

1. "idi, ise, imiş, iken" ünsüzle biten sözcüklere eklendikleri zaman başlarındaki /i/ ünlüsü düşer ve "iken" dışındakiler ünlü uyumuna uyar.
basmış+ise basmışsa
kalır+idim kalırdım
süzgün+imiş süzgünmüş
durur+iken dururken

2. Ünlü ile biten sözcüklere eklendiklerinde başlarındaki /i/ ünlüsü /y/ye dönüşür, "iken" dışındakiler ünlü uyumuna uyar..
altıncı+idi altıncıydı
ne+ise neyse
evde+iken evdeyken

3. "idi, ise, imiş" bağlandıkları sözcükten ayrı da yazılabilir. Bu durumda ünlülerini korur.
çalışkan idi geliyor ise güzel imiş

"mi" Soru Ekinin Yazımı
"mi" soru eki kendinden önce gelen sözcükten ayrı yazılır. Sözcüğün son ünlüsüne göre ünlü uyumuna uyar.
babam mı? geldi mi? güzel mi?

"mi" ekinden sonra gelen kişi ve zaman ekleri bitişik yazılır.
biliyor muydunuz? gelir misin? yazar mısınız?

"de" Bağlacının Yazımı
"de" bağlaç durumundaysa ayrı bir sözcüktür. Bağlaç olduğunda kendinden önce gelen sözcükten ayrı yazılır. Sözcükler ve tümceler arasında bağlama görevi yapmasının yanı sıra tümceye karşılaştırma, abartı, kesinlik, pekiştirme, azarlama, koşul, şaşma, küçümseme gibi anlam ayırtıları katmasıyla da "-de" ekinden ayrılır.
"de" bağlacı kendinden önce gelen sözcüğe göre büyük ünlü uyumuna uyar. Ünsüz uyumlarına uymaz. Kendinden önce gelen sözcük sert ünsüzlerden biriyle de bitse "te, ta" biçimine dönüşmez.

Eylemlerin Yazımı
Türkçe eylemliliklerden sonra -a, -e, -ı, -i ekleri gelirse araya koruyucu /y/ ünsüzü girer.
görme görme-yi görme-ye
koşma koşma-yı koşma-ya
okuma okuma-yı okuma-ya

"-yor" Ekinden Önce Gelen /e/ ve /a/ Ünlülerinin Yazımı
1. -yor eki ünlü uyumuna uymaz.
biliyor denetliyor görüyor

2. -yor ekinin ünsüzle biten kök ya da gövdelerine eklendiğinde aldığı koruyucu ünlü, ünlü uyumuna uyar. /ı/, /i/, /u/, /ü/ olur.
kalıyor yapıyor görüyor

3. -yor eki, /a/ ve /e/ ünlülerinden biriyle biten eylem kök ya da gövdelerine eklendiğinde /a/ ünlüsü /ı/ ya da /u/ ünlüsüne; /e/ ünlüsü de /i/ ya da /ü/ ünlüsüne dönüşüyor. sallıyor taşlıyor oturmuyor


"-ki" Eki ve "ki" Bağlacı
İlgi eki olarak kullanılan -ki, bitişik yazılır; sözcüklere, ait olma ya da bulunma anlamları katar. Eklendiği sözcüğün tümce içinde adıl (zamir) ya da önad (sıfat) gibi kullanılmasını sağlar.
benimki onunki Murat'ınki

Bu ek ünlü uyumlarına uymaz. Ancak "ki" sözcüklerde, ince yuvarlak /ü/ ünlüsünden sonra gelen "-ki" ekinin ünlüsü, küçük ünlü uyumuna uyar, /ü/ olur.
bugünkü dünkü öbürkü

Bağlaç olan "ki" başlı başına bir sözcüktür, kendinden önce gelen sözcükten ayrı yazılır. Tümceler ve sözcükler arasında anlam ilişkisi kurarak birbirine bağlar. Kimi kez de eksiltili tümceler oluşturur.
Ona güvenilmez ki

"ki" bağlacı kimi sözcüklerle birleşip kalıplaşmıştır.
halbuki mademki oysaki
sanki çünkü


Yabancı Kaynaklı Sözcüklerin Yazımı

1. İki ünsüzle başlayan ya da biten yabancı kaynaklı sözcükler, ünsüzler arasına ünlü koymaksızın yazılır.
flört gram kreş

2. Yabancı kaynaklı sözcüklerde, içsesteki /g/ korunur.
bibliyograf biyografi telgraf
Coğrafya, fotoğraf, kozmoğraf gibi yerleşmiş sözcüklerde içsesteki /g/ ünlüsü /ğ/ye dönüşmüştür.

3. Yabancı kaynaklı sözcüklerin sonundaki /g/ korunur.
arkeolog demagog filolog
Bu sözcükler ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında sözcüğün sonundaki /g/, /ğ/ye dönüşür.
diyaloğu kataloğu

4. Yabancı kaynaklı sözcüklerdeki /ua/a sesi (Fransız yazımındaki oi) korunur, araya /v/ konmaz.
kuaför kuartet puan

Yazım geleneği ve söyleyiş alışkanlığı nedeniyle kimi sözcüklerde /ua/ sesi arasına /v/ ünsüzü konulmuştur.
konservatuar kruvazör tuvalet

5. Latin harfleri kullanılan ülkelerle ilgili özel adlar, Türkçede yerleşmiş biçimleri varsa bu biçimleri ile yazılır.
Cenevre (Genéve) İsviçre (Suisse) Münih (München)

6. Latin harfleri kullanmayan ülkelerle ilgili özel adlar, Türkçe söylenişlere uyularak yazılır.
Bağdat Konfüçyüs Tokyo

7. Latin harfleri kullanan ülkelerle ilgili ve Türkçede yerleşmiş biçimleri bulunmayan özel adlar, özgün biçimleriyle yazılır. Bu sözcüklerin okunuşu gerektiğinde ayraç içinde gösterilir.
Bordoeaux (Bordo) Cannes (Kan) Greenwich (Grinviç)

8. Yabancı özel adlardan genelleşerek tür adı ya da önad durumuna gelmiş olan sözcükler, küçük harfle başlar.
amper jilet maraton


Büyük Harflerin Kullanılışı

1. Tümcelerin ilk harfi her zaman büyük yazılır.
Çocuk şaşkınlıktan donakaldı.
Bizimle gelmeyecek misin?
Suçlu, çocuklar gibi önüne bakıyordu.

Büyük harfle başlayan tümce, bir önceki tümceden bir harf eni aralık bırakılarak yazılır. Satırbaşı da büyük harfle, ancak öteki satırlardan daha içeriden başlar.

2. Tümce başında ya da içinde bütün özel adlar büyük harfle başlar. Özel adları şöyle kümelendirebiliriz.

a. Kişi adları, soyadları
Ahmet Ayşe Demir Korkmaz

b. Hayvanlara verilen adlar:
Pamuk Bulut Karabaş

c. Ulus adları
Türk İtalyan Alman

d. Kent, köy, mahalle, alan, bulvar, sokak adları
Ankara Karşıyaka Mamak

Bu adlar, tamlama biçiminde ise her sözcük büyük harfle başlar.
Atatürk Bulvarı Emek Mahallesi İncek Köyü

e. Anakara, bölge, dağ, ova, deniz, göl, akarsu, gibi coğrafla adları
Afrika Toroslar Sapanca

Bileşik sözcük biçimindeki coğrafya adları
Çukurova Uludağ Altınoluk

Bu adlar tamlama biçiminde ise her sözcük büyük harfle başlar.

f. Yer, yön, yöre, bölge bildiren sözcükler kullanıldıkları özel adlardan ayrı yazılır ve büyük harfle başlarlar.
Batı Anadolu Batı Trakya Orta Amerika

Özel ad ya da kavramı karşılayan yer, yön adları büyük yazılır.
Batı'ya Doğu'ya
Bunlardan türeyen sözcükler de büyük harfle başlar.
Batılılaşmak

g. Kurum, kuruluş adlarının her sözcüğü büyük harfle başlar.
Anayasa Mahkemesi
Basın İlanı Kurumu
Reklam Yaratıcıları Derneği

Kurum ve kuruluş adları, yazı içinde yinelenirken tek sözcük olarak kullanıldığında, bu sözcük, büyük harfle başlatılır.

h. Tamlama biçiminde olan yapı, yapıt, ören adlarının her sözcüğü büyük harfle başlar.
Bodrum Kalesi
Burmalı Sütun
Düşünen Adam Yontusu

ı. Kitap, dergi, gazete, yasa adlarının her sözcüğü büyük harfle başlar.

i. Din, mezhep adları, bunlarla ilgili ad ve önadlar büyük harfle başlar.

j. Dil adları büyük harfle başlar.

k. Özel adlardan türemiş bütün ad, eylem ya da önadlar büyük harfle başlar.

l. Bir özel adla tür adından oluşmuş tamlama biçimindeki tür adları birleşip kalıplaşmışsa özel ad büyük harfle, tür adı küçük harfle başlar ve ayrı yazılır.

Amasya elması Urfa kebabı Türk bayrağı

Aynı biçimde oluşmuş, ancak bileşerek kalıplaşmış tür adları küçük harfle başlar.

eskişehirtaşı oltutaşı arnavutkaldırımı

3. Bir özel ada bağlı saygı sözcükleri, sanlar ve takma adlar büyük harfle başlar.
Sayın Tülay Korkmaz Bay Murat Can Bey

4. Yazı başlıklarının, gazetelerde haber başlıklarının her sözcüğü büyük harfle başlar; başlıkta geçen "ve, de, ile, ki, ya, ya da" bağlaçlarıyla "mi" soru eki küçük harfle yazılır. Başlığın tümü büyük harfle yazılmışsa bunların da büyük yazılması gerekir.
Türk Dilinin Özleşmesi
Balina ve Mandalina
TÜRKÇENİN DÜNÜ VE BUGÜNÜ

5. Mektuplarda ve konuşma metinlerinde seslenme sözcükleri ve zarf üzerine yazılan her sözcük büyük harfle başlar.
Sayın Konuklar
Değerli Öğretmenim
Canım Kardeşim


Ay ve Gün Adlarının Yazımı

1. Belli bir tarihi gösteren ay ve gün adları büyük harfle yazılır.
18 Şubat 1999 Perşembe
Her yılın 4 Ekim günü
23 Haziran Pazartesi günü
1919 Mayıs'I

2. Belli bir gün ya da tarih bildirmeyen ay ve gün adları küçük harfle yazılır.
Yazlığa haziran başlarında çıkıp eylülde döner.
İstanbul'a nisanda gideceğiz.
Mektubu şubatta yanıtlamıştım

3. Gün bildiren tarihler, gün, ay ve yıl sıralamasıyla şu biçimlerde yazılabilir.
22 Mayıs 1999 22.V.1999 22.5.1999
01/09/2000 22/5/1999 14.06.2000


Sayıların Yazımı

1. Genellikle metinlerde sayılar yazıyla gösterilir.
Bugünlerde, sanat yaşamında geçen yirmi beş yılını düşünmeden edemiyordu.
Okulu bitirmek için daha iki yılı var.

2. Bilimsel yazılarda ve kesinlik aranan konularda sayılar rakamsal gösterilir.
Ona emekli olunca 125.730.280 TL. aylık bağlanmıştı.
Bu araştırmada 148 denek kullanılmıştır.

3. Yazıyla yazılan sayıların her sözcüğü ayrı yazılır.
bin dokuz yüz elli yedi
sekiz milyon üç yüz elli beş bin
Ancak, banka işlemlerinde ve parayla ilgili belgelerde sayıların bitişik yazılması zorunludur.
beşyüzmilyonsekizyüzkırkbin
yalnız "onmilyaraltıyüzellimilyonbeşyüzyetmişbeşbin"

4. Çok sıfırlı sayıların yazımında, ana sayılardan sonraki basamaklar yazıyla yazılabilir.
2 milyar 750 milyon 15 trilyon

5. Cadde, sokak, ev, apartman, daire numaralarıyla sayfa numaraları; tarihlerde gün, yıl ve saat belirten sayılar rakamla gösterilir.
3. Cadde 9. Blok 120. sayfa

6. Rakamla yazılmış bir sayıya gelen ekler, kesme imiyle ayrılır.
1995'te 8.40'ta 8.00'den

Romen Rakamlarının Kullanılışı
Harfle gösterilen aşağıdaki rakamlara Romen rakamları denir:
I bir
II iki
III üç
IV dört
V beş
VI altı
VII yedi
VIII sekiz
IX dokuz
X on
L elli
D yüz
M bin

Romen rakamları bugün şu amaçlarla kullanılır.

a. Sınıflama yapılırken
I. Bölüm II. Bölüm

b. Adları aynı olan hükümdarların sırasını belirtmekte, özel addan önce kullanılır
I. Selim II. Selim IV. Selim

c. Yüzyılları belirtirken
MÖ III. yy. XVII. yy. İS X. yy.

d. Tarihlerin yazımında, ayları göstermek için:
19.III.1999

e. Sıra numarası vermekte
1 B sınıfı I. kapı


Güneş, Ay ve Gezegenlerin Yazımı

Gökbilimle ilgili konuların anlatımında dünya, güneş, ay, gezegen, burç ve yıldız adları büyük harfle başlar.
Akrep Yengeç Samanyolu
Dünya, Güneş'in çevresinde üç yüz altmış beş gün altı saatte; Ay ise Dünya'nın çevresinde yirmi dört saatte dolanır.

Ancak, gökbilim konuları dışında güneş, dünya ve ay sözcükleri küçük yazılır.
Karşı duvara güneş vurdu.
Sen dünyayı dolaşsan, bizim gibisini bulamazsın.


Çok Sözcüklü Öğelerin Yazımı

Bileşik Sözcükler
Bileşik sözcükler, tek bir kavramı karşılamak için, iki ya da daha çok sözcükten oluşmuş öğelerdir. Bunlar, tek bir sözcük gibi kullanılır; satır sonuna sığmadıklarında tek bir sözcük gibi seslemlerine ayrılır. Bileşik sözcüklerde ünlü ve ünsüz uyumları aranmaz.

Bileşik sözcüğü oluşturan sözcükler aralarına yapım, çekim ekleri ya da başka bir sözcük alamaz; kalıplaşmışlardır, bu nedenle bitişik yazılırlar.
açıkgöz ayakkabı birdenbire

Bileşik sözcükler anlam kayması, ses değişimi, sözcük türü kayması yollarıyla oluşur.

1. Anlam kayması yoluyla oluşan bileşik sözcükler
akbaba (kuş) ayakkabı (giyecek) hanımeli (çiçek)

Bu yolla oluşan bileşik sözcüklerde üç değişik durum söz konusudur.

a. Her iki sözcük de kendi öz anlamının dışında kullanılmıştır.
aslanağzı demirbaş hanımeli

b. Birinci sözcük, kendi öz anlamının dışında kullanılmıştır.
acıağaç frenkçileği gölgebalığı

c. İkinci sözcük, kendi öz anlamının dışında kullanılmıştır.
acıelma doğumevi kolbaşı

2. Ses değişimi yoluyla oluşmuş bileşik sözcüklerde, yan yana gelen iki ünlünün kaynaştığı ya da benzer seslerden oluşan iki seslemden birinin yittiği; kimi kez de bi sesin düştüğü görülür.

3. Sözcük türü kayması yoluyla kurulan bileşik sözcükleri oluşturan öğeler, bileşik sözcük durumuna geldiklerinde, hangi sözcük türünden olursa olsun, ad soylu bir öğe gibi kullanılır.
ağaçkakan alabildiğine
albeni biçerdöver

Bileşik Özel Adlar
1. İki ya da daha çok sözcükten oluşmuş yerleşim merkezlerinin adı bitişik yazılır. İl, ilçe, bucak, köy adlarının devlet kuruluşlarınca benimsenmiş, kalıplaşmış biçimlerinin bugünkü yazımları bundan böyle de sürdürülecektir. Bu yazım biçimi de genellikle bitişik yazma geleneğine uyar.
Acıpayam Alibeyköy Dursunbey
Haydarpaşa Orhangazi Kocamustafapaşa

2. Önad ya da ad tamlaması biçiminde oluşmuş ve bu biçimde kalışlaşmış yer adlarıyla; dav, ova, deniz, göl, akarsu adları bitişik yazılır.
Acıgöl Anadolukavağı
Bozburun Büyükada

3. Özel adların tür adlarıyla oluşturdukları bileşik sözcükler küçük harfle yazılır.
eskişehirtaşı hacıbektaştaşı japongülü

4. Tamlama biçiminde kurulmuş; ancak kalıplaşmamış özel adların (dav, ova, deniz, göl, akarsu, savaş, anlaşma, devlet adları gibi) her sözcüğü, büyük harfle başlanarak ayrı yazılır.
Ağrı dağı Balkan Savaşı
Gülek Boğazı Kurtuluş Savaşı


Bileşik Eylemler
1. Bileşik eylemler ad soylu bir sözcükle etmek, olmak, eylemek yardımcı eylemlerinden oluşan öğelerdi. Bu tür öğeler, aşağıda gösterilen 2. ve 3. maddeler dışında ayrı yazılır.
ayırt etmek dans etmek
empoze etmek arz etmek

2. Dilimize girmiş kimi yabancı sözcükler, yardımcı eylemlerle bileşik eylem oluştururken aşağıdaki özellikleri gösterirler.

a. Tek seslemli kimi yabancı sözcükler etmek, olmak, eylemek yardımcı eylemleriyle kullanıldığında sözcüğe yeni bir ses ekleniyorsa bunlar bitişik yazılır.
affetmek halletmek sırrolmak
reddedilmek reddeylemek hallolunmak

b. akis, akit, azil, bahis, defin, devir, emir, fesih, haciz, hapis, hatim, hüküm, kahır, kasıt, katil, kayıp, keşif, keyif, lütuf, nakış, nakil, neşir, rabıt, sabır, seyir, şükür, vakıf, zehir, zulüm gibi Türkçe söyleyişe uymuş yabancı sözcükler; "etmek, olmak, eylemek" yardımcı eylemleriyle kullanılırken sözcükten bir ses düşüyorsa bunlar da bitişik yazılır.
aksetmek devretmek kahrolmak

c. İki eylemin bileşmesiyle oluşan ulaçlı bileşik eylemler her zaman bitişik yazılır.
anlatabilmek bakadurmak
düşeyazmak gelivermek

Terimlerin Yazımı
Terimler özel bir bilgi ya da etkinlik alanına; bir bilim, uygulayım ya da uzmanlık dalına özgü sözcüklerdir.

1. Bitişik yazılan terimler
Birden çok sözcükten oluşan terimler bileşik sözcük özelliği taşıyorsa bitişik yazılır.
açıortay buzdağı camgözgiller

2. Ayrı yazılan terimler
Terimlerde belirtici, niteleyici görev yapan ya da altbölümleri bildiren sözcükler anaterimden ayrı yazılır.
açık seslem bodur gül
eşit dil çizgisi sabit çarpan

a. Bu kural anaterim bileşik sözcük olduğu zaman da uygulanır.
en küçük ortakkat
döner makaralı amperölçer
üç parmaklı devekuşu

b. Bu kural, belirtici, niteleyici görev yapan ya da alt bölümleri bildiren sözcükler bileşik sözcük olduğu zaman da uygulanır.
dişkökü kabuğu
eşmerkezli çemberler
yediveren gülü


Deyimlerin Yazımı
Deyimler, çoğunlukla birden çok sözcükten oluşan sözcüklerin temel anlamları dışında, benzetmeli yeni bir anlamı yansıtmak üzere kullanılan öğelerdir.

1. Ayrı yazılan deyimler
Deyim ya da deyim niteliği taşıyan söz öbeklerindeki sözcükler ayrı yazılır.
danışıklı dövüş
elden ayaktan düşmek
pişmiş aşa su katmak

2. Bitişik yazılan deyimler
Birleşmiş ve kalıplaşmış, bileşik sözcük durumuna girmiş kimi deyimler, yukarıdaki kuralın dışında kalır ve bitişik yazılır.
açıkgöz ağırbaşlı
bityeniği soğukkanlı


İkilemelerin Yazımı
İkilime, anlatım gücünü artırmak, anlamı pekiştirmek amacıyla aynı sözcüğün yinelenmesi, anlamları yakın ya da karşıt olan ya da sesleri birbirini andıran iki sözcüğün yan yana kullanılmasıdır.

İkilemeler ayrı yazılır.
salına salına çabuk çabuk
tıkır tıkır ufak tefek
ev bark aşağı yukarı
allak bullak karman çorman

Ancak kalıplaşmış kimi ikilemeler bitişik yazılır.
bellibaşlı civciv
darmadağınık peşpeşe

(Bu bölüm okuyucuya tam ve doğru bilgi aktarmak amacıyla ve sürekli elinin altında bulunması için, Dil Derneği'nin 2000 yılında çıkardığı Yazım Kılavuzu’ndan kısaltılarak aktarılmıştır.)

Hiç yorum yok: